کلاه گروه‌بندی مشهور هاگوارتس¹Hogwarts در ابتدای هر سال تحصیلی با خواندن یک سری شعر، ماجرای پیدایش خود را نقل می‌کند. افسانه‌ها حکایت از این دارد که کلاه زمانی به یکی از چهار بنیان‌گذار، یعنی گادریک گریفیندور ²Godric Gryffindor: در ترجمهٔ کتابسرای تندیس: گودریک گریفیندور تعلق داشت و اینکه هر چهار بنیان‌گذار باهم آن را افسون کردند تا مطمئن شوند دانش‌آموزان در گروه هم‌نام خودشان قرار بگیرند؛ چهار گروهی که براساس ترجیحات خاصی بود که هر بنیان‌گذار برای دانش‌آموزان قائل بود.

کلاه گروه‌بندی یکی از باهوش‌ترین اشیای جادویی است که جادوگران و ساحره‌ها ممکن است در عمرشان ببینند. عملاً هوش چهار بنیان‌گذار را در خود دارد، می‌تواند حرف بزند (از طریق شکافی در نزدیکی لبه‌اش) و در ذهن‌خوانی³Legilimency: در ترجمهٔ کتابسرای تندیس: ذهن‌جویی ماهر است و به همین دلیل می‌تواند به درون ذهن پوشنده‌اش نگاه کند و از توانایی‌ها و منش او آگاه شود. کلاه گروه‌بندی حتی می‌تواند به افکار پوشنده واکنش نیز نشان بدهد.

کلاه گروه‌بندی قدرت دیگری نیز دارد که بر افراد انگشت‌شماری در هاگوارتس آشکار شده است. این کلاه یک درگاه جادویی است که با آن می‌توان به یکی دیگر از اشیای متعلق به گادریک گریفیندور دسترسی پیدا کرد: شمشیر گریفیندور. این شمشیر توسط گادریک جادو شده تا هر زمان که عضوی از گروهش حین پوشیدن کلاه درخواست کمک داشت، ظاهر شود. در طول مجموعهٔ هری پاتر، کلاه دو بار از یک صاحب موقت به کمک یک گریفیندوری شتافته است که به سلاح نیاز داشت.

کلاه گروه‌بندی در اعتراف نکردن به اشتباهاتش در گروه‌بندی دانش آموزان شهرت بدی دارد. در مواقعی که اسلیترینی‌ها رفتار نوع‌دوستانه یا متواضعانه‌ای از خودشان نشان می‌دهند یا ریونکلایی‌ها در تمام امتحاناتشان رد می‌شوند یا هافلپافی‌ها با وجود تنبلی در تحصیلاتشان بااستعداد ظاهر می‌شوند یا گریفیندوری‌ها از خودشان بزدلی نشان می‌دهند، کلاه مصرانه بر تصمیم قبلی‌اش پافشاری می‌کند. البته روی‌هم‌رفته، کلاه در چندین قرنی که مشغول کار بوده، تصمیمات اشتباه بسیار انگشت‌شماری داشته است.

نظر جی.کی.رولینگ:

در طرح‌های اولیهٔ من برای هاگوارتس کلاه گروه‌بندی وجود نداشت. برای گروه‌بندی دانش‌آموزان چندین روش در نظر داشتم (چون از همان ابتدا می‌دانستم چهار گروه در مدرسه است و هر کدام ویژگی‌های خود را دارند). اولین روش یک دستگاه پیچیده به سبک هیث رابینسون⁴طراح انگلیسی که به طراحی و نقاشی دستگاه‌ها مشهور است. م. بود که پیش از رسیدن به یک تصمیم انواع و اقسام کارهایی جادویی را انجام می‌داد، اما آن را نپسندیدم: از همان اول حس کردم بیش‌ازحد پیچیده و آسان است. سپس چهار مجسمه از چهار بنیان‌گذار مدرسه را در سرسرای ورودی گذاشتم که زنده می‌شدند و در حالی که تمام مدرسه نظاره‌گر بودند دانش آموزان را از بین جمعیت روبه‌رویشان انتخاب می‌کردند. این یکی بهتر بود، اما باز هم کاملاً درست نبود. سرانجام، فهرستی از روش‌های انتخاب افراد را نوشتم: اینی مینی ماینی مو⁵یک بازی معادل «ده بیست سی چهل» در ایران. م.، چوب کوتاه ⁶در این بازی فردی چند چوب یا نی را که یکی کوتاه‌تر از بقیه است طوری در دست می‌گیرد که بقیه نبینند کام کوتاه‌تر است و هر کس چوب کوتاه را بردارد انتخاب می‌شود. م. ، انتخاب توسط کاپیتان تیم‌ها، بیرون آوردن اسم‌ها از درون یک کلاه… گفتن اسم‌ها توسط کلاه سخنگو… به سر گذاشتن کلاه… کلاه گروه‌بندی.